Ga naar de vernieuwde website van Advocaten.nl
Rechtsvorm van de onderneming
Inleiding: Rechtsvorm van de onderneming: wat is het belang? Ondernemingen zijn er in alle soorten en maten. Grote multinationals en kleine privé-ondernemingen, lang bestaande ondernemingen en startende ondernemingen, industriële ondernemingen en dienstverlenende, om maar enkele voorbeelden te noemen. Al deze ondernemingen hebben een bepaalde rechtsvorm. Deze rechtsvorm is bepalend voor onder mee de aansprakelijkheid van de onderneming en de daarbij betrokken personen, en de fiscale positie van alle betrokkenen. Veel ondernemers houden zich (te) weinig bezig met deze aspecten van het ondernemen. Ten onrechte: een onjuiste juridische structuur van een onderneming kan grote gevolgen hebben voor het voortbestaan van de onderneming en de financiële positie van de ondernemer. Een goede - en ook tijdige - keuze voor de rechtsvorm van de onderneming is daarom van essentieel belang.
| inhoud |
Het Nederlandse rechtsstelsel kent verschillende rechtsvormen voor ondernemingen. Globaal gesproken kunnen deze in twee groepen worden onderscheiden: ondernemingen zonder rechtspersoonlijkheid en ondernemingen met rechtspersoonlijkheid. Ondernemingen zonder rechtspersoonlijkheid zijn de eenmanszaak, de maatschap, de vennootschap onder firma en de commanditaire vennootschap. Het gezamenlijke kenmerk van deze rechtsvormen is dat de ondernemers in beginsel met hun gehele vermogen - zowel het zakelijke als het privé-vermogen - aansprakelijk zijn voor de schulden van de onderneming. De belangrijkste voorbeelden van ondernemingen met rechtspersoonlijkheid zijn de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (BV) of de naamloze vennootschap (NV). In deze gevallen is niet degene die de onderneming feitelijk leidt de ondernemer, maar de rechtspersoon zelf. De naam 'rechtspersoon' is in dit opzicht ook duidelijk: het gaat om een juridisch persoon, in tegenstelling tot de mens als natuurlijk persoon.
De eenvoudigste ondernemingsvorm is de eenmanszaak. Er is in dat geval sprake van één natuurlijk persoon die een onderneming drijft. Dat kan elk soort onderneming zijn. De eigenaar van een eenmanszaak is met zijn gehele vermogen - zowel zakelijk als privé - aansprakelijk voor alle schulden van de onderneming. Gedacht kan daarbij worden aan verplichtingen die voortvloeien uit allerlei overeenkomsten, zoals koopovereenkomsten, huurovereenkomsten, arbeidsovereenkomsten en leasecontracten, maar ook voor eventuele onrechtmatige daden. De gehuwde eigenaar van de eenmanszaak dient te bedenken dat wanneer hij of zij in gemeenschap van goederen is gehuwd - dat is automatisch het geval als echtgenoten geen huwelijkse voorwaarden hebben laten opmaken - alle bezittingen van de echtgenote of echtgenoot ook onder de aansprakelijkheid van de ondernemer in de eenmanszaak vallen. Iemand die tijdens het huwelijk een onderneming als eenmanszaak start dient dan ook tenminste te overwegen alsnog huwelijkse voorwaarden te laten opstellen.
De maatschap is een samenwerkingsverband tussen twee of meer natuurlijke en/of rechtspersonen met de bedoeling de inkomsten onder die personen te verdelen. Maatschappen komt men tegen in vrije beroepen, zoals bij advocaten, artsen en fysiotherapeuten, maar ook in andere bedrijfssoorten. Gedacht kan worden aan de maatschap tussen echtgenoten, zoals men die in de agrarische sector veelvuldig tegenkomt, maar ook aan incidentele samenwerkingsvormen, zoals een groep bouwbedrijven die een groot project uitvoert.
De maatschap lijkt in veel opzichten op de vennootschap onder firma. Er is één belangrijk verschil tussen beide rechtsvormen, namelijk op het punt van de aansprakelijkheid van de leden c.q. vennoten. De leden van de maatschap zijn ten opzichte van derden ieder voor gelijke deel aansprakelijk voor schulden van de maatschap. Derden kunnen de individuele leden van de maatschap derhalve niet aanspreken voor de gehele schuld van de maatschap. In de praktijk kan de vraag ontstaan of het optredende samenwerkingsverband een maatschap of een vennootschap onder firma is. Globaal gesproken kan gesteld worden dat er sprake is van een maatschap indien er een beroep wordt uitgeoefend, zelfs als dat onder gemeenschappelijke naam geschiedt of als er een bedrijf wordt uitgeoefend, mits dan niet onder gemeenschappelijke naam geschiedt. In het algemeen behoeft een maatschap niet ingeschreven te worden bij de Kamer van Koophandel.
De vennootschap onder firma (VOF) is een bijzondere vorm van de maatschap. Het gaat in dit geval om een samenwerkingsverband tussen twee of meer natuurlijke personen en/of rechtspersonen (vennoten) waarmee onder gemeenschappelijke naam een bedrijf wordt uitgeoefend. De samenwerkingsregels worden doorgaans in een contract - het firmacontract - vastgelegd. Dit contract kan notarieel worden vastgelegd, doch dat is geen verplichting. Anders dan de maatschap kent de vennootschap onder firma een 'afgescheiden vermogen': het vennootschappelijk vermogen staat min of meer los van het privé-vermogen van de vennoten. Tijdens het bestaan van de vennootschap onder firma hebben de privé-crediteuren van de vennoten geen verhaal op het vennootschappelijk vermogen. Mocht het vennootschappelijk vermogen onvoldoende verhaal bieden, dan kunnen de crediteuren zich ook verhalen op de privé-vermogens van de vennoten. Anders dan bij de maatschap zijn de vennoten ieder hoofdelijk aansprakelijk voor de gehele schuld van de vennootschap.
De commanditaire vennootschap (CV) is - net als de vennootschap onder firma - een samenwerkingsverband tussen twee of meer natuurlijke personen en/of rechtspersonen. De vennoten van de commanditaire vennootschap hebben echter niet dezelfde status. De commanditaire vennootschap kent twee soorten vennoten. Ten eerste zijn dat de beherende vennoten, die zich met de feitelijke bedrijfsvoering bezig houden en naar buiten toe optreden. Zij hebben dezelfde positie als de vennoten in een vennootschap onder firma, en zijn als zodanig ook hoofdelijk aansprakelijk voor alle schulden van de commanditaire vennootschap. Daarnaast zijn er commanditaire ('stille') vennoten. Commanditaire vennoten hebben meestal slechts een financiële betrokkenheid bij de onderneming.
De aansprakelijkheid van de commanditaire vennoten is in beginsel beperkt tot het vermogen dat zij in de commanditaire vennootschap hebben geïnvesteerd. Op dit beginsel bestaat echter één - belangrijke - uitzondering: als commanditaire vennoten beheersdaden verrichten namens de commanditaire vennootschap naar buiten treden worden zij mede hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden van de commanditaire vennootschap en verkrijgen zij in feite dezelfde positie als de beherende vennoten.
De rechtsvorm van de naamloze vennootschap (NV), wordt doorgaans gekozen door grote ondernemingen. Het kapitaal van de naamloze vennootschap is verdeeld in aandelen; dit kunnen zowel aandelen aan toonder als aandelen op naam zijn. Veelal vindt verhandeling van de aandelen van een naamloze vennootschap plaats op de effectenbeurs. Voor de dagelijkse praktijk is de naamloze vennootschap minder belangrijk.
De besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid
Deze rechtsvorm wordt in de praktijk doorgaans aangeduid als 'BV'. Met de naamloze vennootschap heeft de BV gemeen dat zij een rechtspersoon is. Anders dan bij de eenmanszaak, de maatschap, de vennootschap onder firma en de commanditaire vennootschap, waar de betrokken deelnemers zelf de ondernemers zijn, is de BV - hetzelfde geldt voor de NV - zelf de ondernemer en dus ook degene die verplichtingen met derden aangaat. Eigenaar van de onderneming zijn de aandeelhouders.
De belangrijkste reden om voor de rechtsvorm van de BV te kiezen is doorgaans de beperking van de persoonlijke aansprakelijkheid. De aandeelhouders lopen slechts risico met hun aandelenkapitaal. Ook kunnen fiscale aspecten een rol spelen.
In beginsel kunnen schuldeisers van de BV zich slechts verhalen op het vermogen van de BV. Het privé-vermogen van de aandeelhouders en van de directeur kan in beginsel niet worden aangesproken door crediteuren van de vennootschap. In bepaalde gevallen bestaat er echter wel een aansprakelijkheid van bestuurders en commissarissen. Een voorbeeld daarvan is de zogenaamde 'misbruikwetgeving' die betrekking heeft op situaties waarin bestuurders een evident wanbeleid hebben gevoerd, wat tot uiting kan komen in een faillissement van de BV of het niet betalen van belastingen en/of sociale verzekeringspremies.
Voor de oprichting van een BV en het opstellen van de statuten - de huishoudelijke regels - is in alle gevallen een notariële akte vereist. In de statuten, die in de akte van oprichting zijn opgenomen, worden onder meer geregeld: naam, doel, en vestigingsplaats van de BV, de grootte van het kapitaal, de wijze van storting daarvan en de bevoegdheden van het bestuur, de aandeelhouders en, eventueel, de commissarissen. Anders dan de NV kent de BV slechts aandelen op naam, die onder voorwaarden overdraagbaar. Bij oprichting moet de BV (op dit moment) een minimum kapitaal hebben van 18000,-. De oprichters van de BV moeten de aandelen in de BV tot dit bedrag 'volstorten'. Dit kan gebeuren met geld of door inbreng van goederen of een bestaande onderneming. Als de aandelen met geld worden volgestort, dan moet een bank bij de oprichting van de BV een zogenaamde 'bankverklaring' aan de notaris overleggen, waaruit blijkt dat het geld ook daadwerkelijk ter beschikking staat van de BV. Als de aandelen worden volgestort door inbreng van goederen of een onderneming, dan moet er door een accountant een beschrijving worden gemaakt van de waarde van die goederen of de onderneming.
De Minister van Justitie moet voor de oprichting een zogenaamde 'verklaring van geen bezwaar' afgeven. Dit gebeurt meestal onder gelijktijdige goedkeuring van de statuten. Daarna kan de BV feitelijk worden opgericht. In de oprichtingsfase kunnen de bestuurders van de nog op te richten BV ten behoeve van de BV overeenkomsten en handelingen verrichten. Als deze handelingen en overeenkomsten na oprichting door de BV worden goedgekeurd, verkrijgt de BV alle rechten en verplichtingen die uit die overeenkomsten voortvloeien.
De BV - hetzelfde geldt voor de NV - is verplicht een jaarrekening op te stellen. De jaarrekening bestaat uit de balans en de winst- en verliesrekening met een toelichting daarop. De jaarrekening moet op een door de wet voorgeschreven manier worden opgesteld en ter inzage gelegd bij het Handelsregister. De jaarrekening mag geen misleidend beeld van de onderneming geven. Doet zij dat wel dan zijn de bestuurders en de eventuele commissarissen aansprakelijk voor de schade die derden daardoor lijden.
De belangrijkste kenmerken van de stichting zijn dat zij geen uitkeringen kan doen aan oprichters, directeuren en andere personen, tenzij het uitkeringen betreft met een sociaal of ideëel karakter. Het belangrijkste kenmerk van de vereniging is dat een vereniging niet als doel mag hebben het maken van winst ter verdeling onder haar leden. De stichting en de vereniging zijn geen voor de hand liggende rechtsvormen om een onderneming te beginnen. Daarom worden deze rechtsvormen hier niet verder besproken.
Natuurlijke personenondernemers zijn belastingplichtig voor de inkomensbelasting, rechtspersonen voor de vennootschapsbelasting. De eigenaar van een eenmanszaak geniet winst uit onderneming, die in box 1 van het huidige stelsel van inkomensbelasting valt. Evenals bij de eenmanszaak genieten de leden van de maatschap als het natuurlijke personen zijn winst uit onderneming voor de inkomensbelasting. Als het rechtspersonen zijn, dan genieten zij winst voor de vennootschapsbelasting.
Hetzelfde geldt voor vennoten in een vennootschap onder firma en de beherende vennoten in een commanditaire vennootschap. De fiscale positie van de commanditaire vennootschap is als hij natuurlijk persoon is, ingewikkelder. Alle rechtspersonen, zoals NV en BV zijn vennootschapsbelastingplichtig.
Misschien weet u al welke rechtsvorm voor uw onderneming het meest geschikt is. Maar misschien ook niet. In ieder geval is het van groot belang dat u op tijd de juiste adviseurs inschakelt. Voor aanvullende en algemene informatie wordt hierbij verwezen naar de andere brochures van de Nederlandse Orde van Advocaten. Juist omdat de advocaat uit de praktijk de problemen die kunnen ontstaan zo goed kent, is hij ook op het gebied van de juiste rechtsvorm van uw onderneming uw juridisch adviseur bij uitstek.
Wilt u meer informatie? Advocaten staan onder de letter A vermeld in de Gouden Gids of telefoonboek. Aan namen alleen kunt u natuurlijk niet zien of een advocaat speciale ervaring heeft met een probleem waar u mee te maken heeft. De Nederlandse Orde van Advocaten verwijst u graag naar een advocaat bij u in de buurt voor een gratis oriënterend gesprek.
Voor snel en adequaat eerstelijns rechtshulp:
klik hier voor een gratis advies
Deze folder is een uitgave van de Nederlands Orde van Advocaten en werd geschreven door Mr E. de Wind