Ga naar de vernieuwde website van Advocaten.nl
Intellectuele eigendom
Inleiding: Deze brochure verschaft een globaal inzicht in de terreinen waarop intellectuele eigendomsrechten een rol kunnen spelen en beschrijft in grote lijnen wat u kunt doen om met die rechten bekend te raken. In veel gevallen is het raadzaam in een vroeg stadium een advocaat te raadplegen. Het is immers van belang dat u inzicht heeft in uw juridische positie en dat u, zo nodig, tijdig maatregelen treft om uw intellectuele eigendomsrechten door registratie veilig te stellen. Wanneer een derde u kan aanspreken dient u uw eventuele schade of aansprakelijkheid bovendien zoveel mogelijk te beperken en er rekening mee te houden dat u op korte termijn in een kort geding met een verbod geconfronteerd kunt worden.
Uw onderneming en intellectuele eigendom
Als ondernemer wordt u dagelijks met intellectuele eigendomsrechten geconfronteerd. U kiest bijvoorbeeld een naam voor uw onderneming ('handelsnaam') of een logo voor de door u aangeboden producten of diensten ('merken'). Uw reclamebureau ontwerpt een brochure of advertentie of u schrijft een handleiding ('auteursrechten'). Of u ontwerpt een nieuw uiterlijk voor een product ('modelrechten' en 'auteursrechten') of u doet een nieuwe technische uitvinding ('octrooi' of 'know-how'). Al deze activiteiten vergen investeringen en bieden u mogelijk een voorsprong op uw concurrenten. Dan is het uiteraard zaak dat u die voorsprong ook juridisch weet uit te buiten. Daarvoor zijn intellectuele eigendomsrechten de aangewezen middelen.
Keerzijde van de medaille is dat u ook geconfronteerd kunt worden met een claim van een derde die stelt dat u inbreuk maakt op zijn intellectuele eigendomsrecht. Dit kan ertoe leiden dat u in een kort geding een verbod wordt opgelegd of dat u schadevergoeding moet betalen. Het is voor het bepalen van uw (marketing)beleid dus noodzakelijk dat u inzicht hebt in eventuele rechten van derden en de risico's die aan uw activiteiten verbonden zijn.
Iedere onderneming dient zich te kunnen onderscheiden, al was het maar om te kunnen werven voor de eigen producten en diensten en gericht reclame te kunnen maken.
Onderscheidingsmiddelen worden dan ook door iedere ondernemer gebruikt. De onderscheidingsmiddelen vallen juridisch bezien in drie categorieën uiteen:
A. De naam van (een deel van) de onderneming kan bescherming genieten als handelsnaam onder Handelsnaamwet.
B. Een onderscheidingsmiddel voor de producten of diensten van een onderneming - zoals een naam of logo, of zelfs een bepaalde kleur of vorm van een product - kan beschermd worden als merk onder de Benelux Merkenwet. De vormgeving van een merk kan daarnaast ook onder de Auteurswet bescherming genieten.
C. Andere onderscheidingsmiddelen, zoals
- een logo dat niet gebruikt wordt voor een product of dienst, maar voor een onderneming;
- een naam die niet voor een onderneming, maar voor een andere organisatie gebruikt wordt;
- een slagzin;
- een interieur van een winkel;
- de opmaak van een advertentie;
- de vormgeving of inhoud van een brochure;
kunnen bescherming genieten op grond van het (ongeschreven) recht inzake de onrechtmatige daad (ongeoorloofde mededinging) of de Auteurswet.
Voor de vormgeving van een product kan bescherming onder de Benelux Tekeningen- en Modellenwet worden ingeroepen, wanneer het uiterlijk nieuw is, ofwel zich onderscheidt van hetgeen reeds op de markt was. Om die bescherming te krijgen moet dit nieuwe uiterlijk tijdig worden gedeponeerd bij het Benelux Modellenbureau, en wel binnen twaalf maanden nadat het binnen de handelskringen in de Benelux bekendheid heeft gekregen. Wanneer de vormgeving niet alleen nieuw is, maar ook een 'oorspronkelijk karakter' heeft (ofwel 'een persoonlijk stempel draagt', hetgeen vaak het geval kan zijn) kan die vormgeving ook bescherming genieten onder de Auteurswet.
Techniek en kennis zijn als regel vrij. Wanneer bepaalde kennis geheim is en deze ook daadwerkelijk geheim gehouden wordt kan men feitelijk een monopolie op die know-how hebben. Het is dan noodzakelijk dat iedereen die van de know-how kennis kan nemen - personeel, toeleveranciers en adviseurs - aan een (schriftelijke) geheimhoudingsverplichting gebonden is. Wanneer een bepaalde werkwijze of een technisch effect van een product 'inventief' is (dat wil zeggen voor een deskundige niet voor de hand liggend is) kan bescherming onder de Rijksoctrooiwet worden verkregen. Evenals bij de Benelux Tekeningen- en Modellenwet is dan vereist dat de octrooiaanvraag tijdig wordt ingediend, te weten vóórdat de uitvinding bekend wordt.
Computerprogramma's kunnen onder de Auteurswet bescherming genieten of binnen het kader van het ongeschreven recht inzake de onrechtmatige daad. Hetzelfde geldt in beginsel voor databestanden, als dan niet in elektronische vorm, die beschermd worden door de Databankwet.
'Chips'- tomografieën van halfgeleiderproducten - kunnen bescherming genieten onder de 'Chipswet'. Daardoor is dan vereist dat een depot op de in de wet voorgeschreven wijze plaatsvindt.
Een nieuw plantenras kan bescherming genieten onder de Zaaizaad- en Plantgoedwet. Daarvoor moet wel tijdig een aanvraag worden ingediend, te weten vóórdat het ras bekend wordt.
Audiovisuele werken - zoals bijvoorbeeld films, tv, radio, theater, muziek en omroep - kunnen bescherming genieten onder de Auteurswet. Uitvoerende kunstenaars, filmproducenten, fonogrammenproducten en omroeporganisaties kunnen daarnaast rechten ontlenen aan de Wet op de Naburige Rechten.
Wanneer u op één of meer van de hiervoor aangegeven gebieden activiteiten ontplooit is het zaak dat u er voor zorg draagt dat de intellectuele eigendomsrechten waarop u aanspraak kunt maken, zoveel mogelijk worden veilig gesteld.
Uiteraard is het raadzaam om te onderzoeken of u door voorgenomen activiteiten wellicht inbreuk maakt op rechten van derden.
Als u een merk of handelsnaam kiest is het raadzaam om onderzoek te laten verrichten bij de handelsregisters van de Kamers van Koophandel naar mogelijk conflicterende handelsnamen en in het Benelux Merkenregister naar overeenstemmende merken van derden. U dient er daarbij wel rekening mee te houden dat het mogelijk is dat een handelsnaam of merk van een ander niet geregistreerd is en deze toch wordt beschermd. Bij het ontwerpen van het uiterlijk van een product is een onderzoek in het Benelux Modellenregister aan te raden. Een onderzoek in het octrooiregister is met name op zijn plaats wanneer u een product of werkwijze met technische aspecten ontwikkelt. Als het gaat om plantenras of een chip is uiteraard een onderzoek in de daarvoor bestemde registers op zijn plaats.
Voor de Benelux Tekeningen- en Modellenwet, de Rijksoctrooiwet en de Zaaizaad- en Plantgoedwet is het noodzakelijk dat u tijdig - dat wil zeggen terwijl het product, de vinding of het plantenras nog geheim c.q. niet bekend is - een depot verricht dan wel een aanvraag indient. Gebeurt dat niet tijdig dan brengt dat met zich mee dat derden als regel vrij zijn om het door u ontwikkelde na te maken.
Contracten met personeel en dienstverleners
Evenzeer is het van belang dat zo goed mogelijk vastligt wie rechthebbende op bepaalde rechten is. Daarbij dient er rekening mee gehouden te worden dat niet alle intellectuele eigendomswetten eenzelfde regeling kennen.
In het algemeen geldt dat wanneer een werknemer binnen het kader van de werkzaamheden waarvoor hij is aangesteld een prestatie levert die bijvoorbeeld door de Auteurswet, de Rijksoctrooiwet of de Benelux Tekeningen- en Modellenwet beschermd kan worden, de rechten krachtens de wet aan de werkgever toekomen. Daar er twijfel kan bestaan of iets binnen het kader van de arbeidsovereenkomst is verricht, is het vaak aan te bevelen om hierover in een arbeidsovereenkomst een expliciete regeling op te nemen. Daarbij kan dan tevens aandacht worden besteed aan de bescherming van know-how. Bij innovaties worden vaak ook externe adviseurs betrokken of wordt onderzoekswerk geheel of gedeeltelijk aan derden uitbesteed. Als regel brengt dit met zich mee dat die derden dan rechthebbende kunnen zijn, tenzij dit in een overeenkomst duidelijk anders is geregeld. Het is dus verstandig om met allen die betrokken zijn bij een ontwikkeling die in één of meer intellectuele eigendomsrechten kan resulteren schriftelijke overeenkomsten af te sluiten waarin onder meer duidelijk geregeld is wie rechthebbende is.
Voorwerpen van intellectuele eigendomsrechten worden in een aantal gevallen niet alleen door de rechthebbende zelf geëxploiteerd maar ook door derden die daarvoor toestemming van de rechthebbende verkregen (licenties). Het spreekt voor zich dat in het bijzonder de voorwaarden waaronder aan deze derden toestemming wordt verleend en dat de daarbij behorende betalingsverplichtingen in een schriftelijke overeenkomst duidelijk dienen te worden vastgelegd. Zo'n licentie kan eventueel ook in één van de toepasselijke registers worden ingeschreven, zodat de licentienemer ook rechten tegen derden kan inroepen (zoals een aanspraak op schadevergoeding in geval van een inbreuk). Bovendien dient er rekening mee gehouden te worden dat de licentie het vrij verkeer van goederen of diensten binnen de Europese Gemeenschap niet te zeer mag beperken en de inhoud van de licentie niet in strijd mag zijn met Europees kartelrecht. Het is derhalve van belang dat de licentie ook in overeenstemming is met het Europese recht, wanneer dat van toepassing is.
Hetgeen voor de licenties opgaat, geldt in versterkte mate voor franchising. Afhankelijk van de franchiseformule worden in geval van franchising licenties betreffende één of meer intellectuele eigendomsrechten verstrekt en veelal ook voor onderwerpen die niet door een specifiek intellectueel eigendomsrecht worden beschermd. In een dergelijk geval is het vanzelfsprekend zaak goede afspraken te maken, zodat bijvoorbeeld in geval van beëindiging van de relatie ook duidelijk is wat de franchisenemer wel en niet mag.
Wanneer een derde inbreuk op uw intellectuele eigendomsrechten pleegt kunnen verschillende juridische maatregelen worden getroffen. Allereerst is het in de meeste gevallen mogelijk om op korte termijn in een kort geding een verbod op toekomstige inbreuken te verkrijgen op straffe van een dwangsom. De rechter kan ook bevelen dat de namen en adressen van toeleveranciers en afnemers afgegeven moet worden en informatie over ingekochte en verkochte hoeveelheden.
In een bodemprocedure kan schadevergoeding worden gevorderd, en in een aantal gevallen ook afdracht van winst, wanneer de inbreukmaker 'verwijtbaar' heeft gehandeld. Daarvan kan sprake zijn wanneer de inbreukmaker wist of behoorde te weten dat hij inbreuk op uw rechten zou maken. Recht op schadevergoeding of winstafdracht komt in een aantal gevallen ook toe aan een licentienemer. Bij een inbreuk op octrooirechten is het als regel noodzakelijk dat een inbreukmaker of potentiële inbreukmaker eerst bij deurwaardersexploit op het bestaan van het octrooi en zijn aansprakelijkheid wordt gewezen, voordat deze schadeplichtig wordt. In een aantal gevallen is het mogelijk om beslag te leggen op inbreukmakende goederen, waarmee, zelfs in afwachting van een vonnis in kort geding, op zeer korte termijn - 1 à 2 dagen - effectieve maatregelen tegen de inbreukmaker kunnen worden getroffen.
Het kan uiteraard ook voorkomen dat u - verwacht of onverwacht - geconfronteerd wordt met een claim van een derde, die zich op het standpunt stelt dat u inbreuk pleegt op een aan hem toekomend intellectueel eigendomsrecht. Dit kan een concurrent zijn bij het introduceren van een nieuw product of een nieuw merk, maar ook bijvoorbeeld BUMA voor het laten spelen van een radio of het ten gehore brengen van muziek. Aangezien u dan op korte termijn geconfronteerd kunt worden met beslagen of bevelen in kort geding en rekening moet houden met een mogelijke aansprakelijkheid voor schade of een verplichting tot afdracht van winst, is het uiteraard zaak dat u op korte termijn inzicht krijgt in uw juridische positie.
Uw advocaat kan u bijstaan bij het veilig stellen van uw positie op het gebied van intellectuele eigendomsrechten. Niet alleen wanneer er geprocedeerd moet worden maar vooral ook in de preventieve sfeer.
Hij kan u adviseren bij welke (innoverende) ontwikkelingen binnen uw bedrijf u aanspraak kunt maken op intellectuele eigendomsrechten. Ook kan hij behulpzaam zijn bij het opstellen van adequate overeenkomsten met personeel en derden om uw rechten zoveel mogelijk veilig te stellen. Hij kan voor u onderhandelen met derden. Evenzeer kan hij u helpen met het verrichten van registraties van uw rechten (eventueel tezamen met een octrooi-, merken- of modellengemachtigde).
Uw advocaat kan u adviseren over mogelijke intellectuele eigendomsrechten van derden en hoe u daarmee kunt omgaan. Misschien is het raadzaam onderzoek te verrichten naar rechten van derden of kunt u andere maatregelen treffen om uw risico's zoveel mogelijk in kaart te brengen.
Wanneer er uiteindelijk opgetreden moet worden - hetzij tegen een inbreukmaker op uw rechten, hetzij in antwoord op een claim van een derde - kan uw advocaat u bij uitstek adviseren over de te volgen strategie. Het is bij dit alles steeds raadzaam in een zo vroeg mogelijk stadium uw advocaat te raadplegen, zodat u zo min mogelijk voor verrassingen of voldongen feiten wordt geplaatst.